-(Τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα και επιθυμητά, παρακαλώ σημειώστε τα, θα είναι μια ικανοποίηση για τον γράφοντα , έστω και αν είναι αρνητικά)
Θα παραθέσω και θα σχολιάσω είδη συλλογισμών που έχουν επισημάνει κατά τα τελευταία πενήντα εξήντα ή και περισσότερα χρόνια οι ειδικοί:
Α) Υποθετικοπαραγωγική μέθοδος, Β) Εξήγηση έναντι επικύρωσης, Γ) Το Παραγωγικο-Νομολογικό Πρότυπο και Δ) Επαγωγή με απαρίθμηση. Θα αναφέρω και Ε) ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ:
Α) Υποθετικοπαραγωγική μέθοδος, Β) Εξήγηση έναντι επικύρωσης, Γ) Το Παραγωγικο-Νομολογικό Πρότυπο και Δ) Επαγωγή με απαρίθμηση. Θα αναφέρω και Ε) ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ:
Α) Υποθετικοπαραγωγική μέθοδος
(= παραγωγή συνεπειών από υπόθεση).
- Κάνουμε μια υπόθεση και βρίσκουμε τι συνέπεια μπορεί να έχει, συνέπεια που να μπορούμε να την ελέγξουμε με βάση την εμπειρία. (Οι πιο σημαντικές πάντως υποθέσεις αναφέρονται σε θεωρητικές οντότητες και είναι αναγκαστικά απομακρυσμένες από την εμπειρία. Τέτοιες θεωρητικές υποθέσεις μόνον έμμεσα μπορούν να ελεγχθούν- με την παρατήρηση δηλαδή και με το πείραμα).
-Η πρώτη προκείμενη στο συλλογισμό είναι πάντα ένα απλό ή σύνθετο υποθετικό που συνδέει υπόθεση με συνέπεια, και ελέγχουμε όχι την υπόθεση αλλά την συνέπεια.
- Η διάψευση της συνέπειας είναι παραγωγικός συμπερασμός. Μόνο η επαλήθευση είναι επαγωγικός συμπερασμός, και απαιτεί την εξέταση και άλλων συνεπειών .
- ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ από την καθημερινότητα:
1ο. «αν ο ασθενής πάσχει από αλλεργία στην γύρη του πεύκου, τότε πρέπει η δοκιμαστική ένεση με γύρη πεύκου να προκαλέσει θετική αντίδραση». "Ο Γιατρός παρατηρεί αρνητική αντίδραση στο δοκιμαστικό. Συμπεραίνει έγκυρα ότι ο ασθενής δεν πάσχει από αυτή την αλλεργία = παραγωγικός συλλογισμός"
2ο. «αν ο δράστης μπήκε στο σπίτι από το ανατολικό παράθυρο, τότε πρέπει να υπάρχουν ίχνη στο παρτέρι που βρίσκεται κάτω από το παράθυρο». "Υπάρχουν ίχνη, άρα το πιθανότερο είναι να μπήκε από το παράθυρο= επαγωγικός συλλογισμός = γιατί ενδέχεται να άφησε επίτηδες ίχνη εκεί για να παραπλανήσει τις έρευνες, που επομένως πρέπει να συνεχιστούν για τη συλλογή και άλλων στοιχείων για τον εντοπισμό και τη σύλληψή του". *
*(ο συλλογισμός 2 παρατίθεται στο βιβλίο από όπου η αντιγραφή κατά το το πρώτο μέρος. Τον συμπλήρωσα κατά το δεύτερο μέρος με μπλε γράμματα, για τις ανάγκες της εδώ παρουσίασής του). **
==Από το βιβλίο 9 φιλοσόφων του Πανεπιστημίου Πίτσμπουργκ των Η Π Α "Εισαγωγή στη Φιλοσοφία της Επιστήμης" - στα αγγλικά "Introduction to the Philosofy of Science, 1992", που στην Ελλάδα εκδόθηκε (με επιστημονική επιμέλεια Αριστείδη Μπαλτά και με απόδοση στα ελληνικά από τους Πάνο Θεοδώρου, Κώστα Παγωνδιώτη και Γιώργο Φουρτούνη) από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης το 1998, και επανεκδόθηκε το 1999 και το 2001.
>> Β) ΕΞΉΓΗΣΗ ΕΝΑΝΤΙ ΕΠΙΚΥΡΩΣΗΣ1ο. «αν ο ασθενής πάσχει από αλλεργία στην γύρη του πεύκου, τότε πρέπει η δοκιμαστική ένεση με γύρη πεύκου να προκαλέσει θετική αντίδραση». "Ο Γιατρός παρατηρεί αρνητική αντίδραση στο δοκιμαστικό. Συμπεραίνει έγκυρα ότι ο ασθενής δεν πάσχει από αυτή την αλλεργία = παραγωγικός συλλογισμός"
2ο. «αν ο δράστης μπήκε στο σπίτι από το ανατολικό παράθυρο, τότε πρέπει να υπάρχουν ίχνη στο παρτέρι που βρίσκεται κάτω από το παράθυρο». "Υπάρχουν ίχνη, άρα το πιθανότερο είναι να μπήκε από το παράθυρο= επαγωγικός συλλογισμός = γιατί ενδέχεται να άφησε επίτηδες ίχνη εκεί για να παραπλανήσει τις έρευνες, που επομένως πρέπει να συνεχιστούν για τη συλλογή και άλλων στοιχείων για τον εντοπισμό και τη σύλληψή του". *
*(ο συλλογισμός 2 παρατίθεται στο βιβλίο από όπου η αντιγραφή κατά το το πρώτο μέρος. Τον συμπλήρωσα κατά το δεύτερο μέρος με μπλε γράμματα, για τις ανάγκες της εδώ παρουσίασής του). **
==Από το βιβλίο 9 φιλοσόφων του Πανεπιστημίου Πίτσμπουργκ των Η Π Α "Εισαγωγή στη Φιλοσοφία της Επιστήμης" - στα αγγλικά "Introduction to the Philosofy of Science, 1992", που στην Ελλάδα εκδόθηκε (με επιστημονική επιμέλεια Αριστείδη Μπαλτά και με απόδοση στα ελληνικά από τους Πάνο Θεοδώρου, Κώστα Παγωνδιώτη και Γιώργο Φουρτούνη) από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης το 1998, και επανεκδόθηκε το 1999 και το 2001.
(Κατά δική μου σε ορισμένα σημεία διατύπωση):
-Η Εξήγηση αναζητά την αιτία, το γιατί ένα συγκεκριμένο φαινόμενο συμβαίνει: Πχ γιατί το φεγγάρι αποκτά ένα χαλκώδες χρώμα κατά τη διάρκεια μιας ολικής σεληνιακής έκλειψης, καθώς η γη περνά μεταξύ φεγγαριού και ήλιου; = Επειδή η ατμόσφαιρα της γης δρα ως πρίσμα, διαθλώντας το ηλιακό φως που περνά από μέσα της προς την κόκκινη περιοχή του φάσματος των χρωμάτων.
> Εκείνο, βασικά, που ενδιαφέρει την επιστήμη είναι η εξήγηση και όχι τόσο η επικύρωση.
- Η Επικύρωση αναζητά τη δικαιολόγηση της πεποίθησης ότι ένα συγκεκριμένο φαινόμενο συμβαίνει: Πχ Ο λόγος που πιστεύω ότι το φεγγάρι αποκτά ένα χαλκώδες χρώμα κατά τη διάρκεια μιας ολικής έκλειψης είναι ότι το έχω παρατηρήσεις με τα ίδια μου τα μάτια, όπως και πολλοί άλλοι γνωστοί μου.
> Πάντως, νομίζω, ότι πολλές φορές προηγείται η επικύρωση, δηλαδή η παρατήρηση, και μετά ακολουθεί η αιτιακή εξήγηση.
ΣΧΟΛΙΟ ΜΟΥ: Η διευκρίνιση αυτή μας βοηθάει να ξεχωρίσουμε δυο είδη απαντήσεων, δύο είδη συλλογισμών, δύο είδη αποδείξεων : την αιτιακή απάντηση/συλλογισμό/απόδειξη και την από παρατήρηση απάντηση/συλλογισμό/απόδειξη. Πχ:
α) Γιατί λες ότι η σελήνη αποκτά χάλκινο χρώμα κατά την ολική έκλειψη της; Γιατί το ηλιακό φως διαπερνώντας την ατμόσφαιρα της γης για να πέσει στη σελήνη, εκτρέπεται προς το κόκκινο χρώμα του χρωματικού φάσματος.
β) Γιατί λες ότι η σελήνη αποκτά χάλκινο χρώμα κατά την ολική έκλειψή της; Γιατί το παρατήρησα με τα ίδια μου τα μάτια , όπως και πολλοί άλλοι γνωστοί μου.
>>Γ) ΤΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ-ΝΟΜΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ = Π- Ν, Ή μοντέλο του επικαλύπτοντος Νόμου.
====>>Γ) ΤΟ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ-ΝΟΜΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ = Π- Ν, Ή μοντέλο του επικαλύπτοντος Νόμου.
(Το επισήμαναν το 1948 οι Καρλ Χέμπελ και Πολ Οπενχάιμ (Carl G. Hempel, Paul Oppenheim).
- Η πρώτη προκείμενη σε ένα τέτοιο συλλογισμό είναι ένας γενικός νόμος (από όπου το πρώτο μέρος από την ονομασία του «νομολογικό»), οι επόμενες προκείμενες είναι αληθείς, έχουν δηλαδή σχέση με την πραγματικότητα, και από όλες αυτές τις προκείμενες βγαίνει ένα συμπέρασμα. Επειδή οι προκείμενες είναι αληθείς έχουμε παραγωγικό συλλογισμό (και τελικά την ονομασία παραγωγικο-νομολογικό συλλογισμό).
1ο ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ:
-Η στροφορμή οποιουδήποτε σώματος (που ο ρυθμός περιστροφής του ούτε αυξάνεται ούτε μειώνεται από εξωτερικές δυνάμεις) παραμένει σταθερή [ = νόμος της φύσης για τη διατήρηση της στροφορμής = πρώτη προκείμενη].
- Η αθλήτρια δεν αλληλεπιδρά με οποιοδήποτε εξωτερικό σώμα που να μεταβάλλει τη γωνιακή της ταχύτητα./ Η αθλήτρια περιστρέφεται (η στροφορμή της δεν είναι μηδέν)./ Η αθλήτρια μειώνει τη ροπή αδράνειάς της τραβώντας τα χέρια της προς το σώμα της// ( συνέπεια) Ο ρυθμός περιστροφής της αθλήτριας αυξάνεται.
ΣΧΟΛΙΟ στο παράδειγμα: Σε αυτά που αναφέρονται σ’ αυτόν το συλλογισμό στηρίζεται η ιλιγγιώδης περιστροφή που αποκτά μια αθλήτρια που παρακολουθούμε σε ένα καλλιτεχνικό πατινάζ. Η πρώτη προκείμενη είναι στην ουσία από επαγωγή, αλλά επειδή έχει διαπιστωθεί ότι αυτό συμβαίνει πάντοτε μέχρι τώρα, έχει αποκτήσει την ισχύ φυσικού νόμου.
ΕΡΩΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝ ΙΣΧΥΕΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ : Διερωτήθηκα αν αυτός ο συλλογισμός έχει τον ανάλογό του στα κοινωνικά θέματα και στις κοινωνικές συμπεριφορές. Και πρόσθεσα την άποψη ότι ναι, με την εξής διαφορά Στους συλλογισμούς για κοινωνικά θέματα, η πρώτη προκείμενη είναι Νόμος του Κράτους, ή ένας κανόνας σε ένα σωματείο, ή ένας κανόνας στην εκκλησία, ή ένας κανόνας του Ο Η Ε, κλπ. Ας δούμε σχετικά παραδείγματα:
2, παράδειγμα: Ο νόμος προβλέπει ο φοροφυγάς να τιμωρείται με βαρύ χρηματικό πρόστιμο./ Από την ακροαματική διαδικασία στο δικαστήριο αποδείχθηκε ότι ο κατηγορούμενος φοροδιέφυγε. / (επομένως) Το δικαστήριο του επιβάλει την τιμωρία που προβλέπει ο νόμος.
3, παράδειγμα: Το καταστατικό του αθλητικού σωματείου μας προβλέπει ότι στις εκλογές για ανάδειξη διοικητικού συμβουλίου μπορούν να ψηφίσουν μόνο όσοι έχουν πληρώσεις τις συνδρομές τους. / ο Τάδε που προσήλθε να ψηφίσει δεν είχε πληρώσει τις συνδρομές του τελευταίου έτους./ (επομένως ορθώς) η εφορευτική επιτροπή του απαγόρευσε να ψηφίσει.
4, παράδειγμα: Κανόνας της ορθόδοξης χριστιανικής εκκλησίας (πιθανόν και των άλλων χριστιανικών εκκλησιών) είναι ότι για να μεταλάβεις πρέπει να έχεις εξομολογηθεί./ Ο Τάδε που δεν είχε εξομολογηθεί προσήλθε να μεταλάβει./ (επομένως ορθώς) ο ιερέας δεν του επέτρεψε να μεταλάβει (και τον προέτρεψε να πάει πρώτα να εξομολογηθεί).
ΤΕΛΙΚΑ: Ο παραγωγικονομολογικός συλλογισμός έχει εφαρμογή και σε θέματα των θετικών επιστημών, πχ σε θέματα φυσικής, και σε κοινωνικά θέματα και συμπεριφορές.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Πολλές φορές αυτός ο συλλογισμός παρουσιάζεται ως ενθύμημα, στο οποίο ως γνωστό παραλείπεται και δεν αναφέρεται ρητά η μείζονα προκείμενη, δηλαδή ο νόμος ή κανόνας: πχ «καταδικάστηκε από το φορολογικό δικαστήριο με βαρύ χρηματικό πρόστιμο, γιατί αποδείχθηκε ότι φοροδιέφυγε». Το ίδιο συμβαίνει και σε ερωτοαπαντήσεις όπου η απάντηση είναι ενθυμηματικού τύπου, πχ «Γιατί δεν επέτρεψε ο ιερέας να μεταλάβεις; Γιατί δεν εξομολογήθηκα».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Το βιβλίο των 9 φιλοσόφων στη συνέχεια αναφέρει και άλλα ζητήματα γύρω από τον Π- Ν συλλογισμό όταν αυτός αφορά θέματα των θετικών επιστημών, παρουσιάζει διάφορα παραδείγματα και από αυτά βγάζει διάφορα διδάγματα. Δεν θα αναφέρω φυσικά, λεπτομερώς τι λέει το βιβλίο, που εξάλλου εκτείνεται για αυτά τα θέματα σε αρκετές σελίδες. Θα παρουσιάσω μόνο πολύ περιληπτικά και τελείως συνοπτικά τα διδάγματα:
-, Δεν μπορούμε να εξηγούμε αιτίες με βάση το αποτέλεσμά τους (= από παράδειγμα με «Το κοντάρι και τη σκιά του»)
-, Πολλές φορές βρίσκουμε δυο αποτελέσματα της ίδιας αιτίας να σχετίζονται μεταξύ τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις δεν εξηγούμε το ένα αποτέλεσμα μέσω του άλλου. (από το παράδειγμα με το ‘’Βαρόμετρο και η Καταιγίδα’’).
-, Προσφεύγουμε σε προηγούμενες συνθήκες για να εξηγήσουμε γεγονότα που έπονται. Δεν προσφεύγουμε σε ύστερες συνθήκες για να εξηγήσουμε γεγονότα που προηγήθηκαν. (από το «η ηλιακή έκλειψη’’).
-, Δεν είναι δυνατό να συγκροτήσουμε έγκυρα παραγωγικά επιχειρήματα με αληθείς προκείμενες, στα οποία κάποιο από τα γεγονότα δεν έχει σχέση με την εξήγηση. (από το παράδειγμα «ο άνδρας και το αντισυλληπτικό χάπι»).
>> Δ) Επαγωγή με απαρίθμηση
-Υποθέστε ότι έχουμε ένα πολύ μεγάλο δοχείο που περιέχει ένα πολύ μεγάλο αριθμό σφαιριδίων, που γνωρίζουμε από πριν ότι είναι τριών χρωμάτων, ή κόκκινα ή μπλε ή κίτρινα. Όμως δεν ξέρουμε εκ των προτέρων ποια είναι η αναλογία των σφαιριδίων μέσα στο δοχείο. Προσπαθούμε να την μάθουμε τραβώντας τυχαία δείγματα.
- Αν το ποσοστό στο δείγμα που θα τραβήξουμε είναι 30% κόκκινα υποθέτουμε ότι αυτή θα είναι η αναλογία και στα υπόλοιπα σφαιρίδια που περιέχει το δοχείο.
- Ο τρόπος της επαγωγής με απαρίθμηση αν χρησιμοποιηθεί με επιμονή με όλο και μεγαλύτερα δείγματα, οφείλει τελικά να δώσει συμπεράσματα που θα είναι κατά προσέγγιση σωστά. (Με άλλα λόγια, όσα περισσότερα δείγματα τραβήξουμε και όσο μεγαλύτερα είναι αυτά, τόσο και θα μας δείχνουν την πιο επακριβή αναλογία).
Παρατηρήσεις μου: 1) Το βιβλίο των 9 σοφών* αναφέρει τη συναγωγή συμπεράσματος με τη μέθοδο αυτή για να την αντιπαραβάλει με άλλες μεθόδους, με την επαγωγική διαίσθηση και τα παρακλάδια της, πχ τον a priori τρόπο.
2) Ο τρόπος αυτός «επαγωγή με απαρίθμηση» είναι σε όλους μας γνωστός ως μέθοδος με τη λήψη δειγμάτων, ως δειγματοληψία, πχ σε βουλευτικές εκλογές. Απλώς τονίζει από τη διαδικασία την «καταμέτρηση», ενώ ο όρος δειγματοληψία τονίζει από τη διαδικασία την έννοια «δείγμα».
3) {Με την έννοια δείγμα, ασχολούμαι στο μπλοκ μου Λογική (Logic , όπου το διαχωρίζω σε φανερό δείγμα που είναι αυτό που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες, πχ στη δειγματοληψία στις βουλευτικές εκλογές, στα εργαστήρια με πειραματόζωα κλπ, και σε αφανές δείγμα που χρησιμοποιούμε όλοι μας όταν μιλάμε ως κοινοί άνθρωποι για κοινωνικά θέματα και συμπεριφορές και βγάζουμε συμπεράσματα, που είναι, βέβαια, επαγωγικά}.
> Στη συνέχεια το βιβλίο ασχολείται με τη Μαθηματική Θεωρία των Πιθανοτήτων, με το νόημα των πιθανοτήτων και τις ερμηνείες του – θεωρίες για την ερμηνεία του νοήματος, όπου αναφέρει και θέματα που αφορούν τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (προτασιακή λογική, ποσοδείκτες: καθολικός, υπαρκτικός), με τη Μπεϊζιανή ανάλυση της επικύρωσης και με κριτικές που υπάρχουν γι’ αυτήν. Φυσικά το βιβλίο δεν τελειώνει εδώ, αλλά συνεχίζει και εξετάζει ένα σωρό παλιά και κυρίως νεότερα προβλήματα, θεωρίες και κριτικές που αφορούν τη φιλοσοφία. Γενικά, αυτά που αναφέρει αφορούν τις περισσότερες επιστήμες μέχρι και την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών.
> Το βιβλίο τελειώνει με ένα κεφάλαιο με τίτλο «Φιλοσοφία των Κοινωνικών Επιστημών» και με ένα συμπέρασμα, από το οποίο επιλέγω να σημειώσω τα ακόλουθα: «Στις κοινωνικές επιστήμες δεν είμαστε ποτέ τόσο σίγουροι όσο στις φυσικές επιστήμες ότι αυτό που υπολογίζουμε ή μετράμε είναι και το ουσιώδες για την κατανόηση του αντικειμένου . Η επιλογή μεταβλητών είναι στενά συνδεδεμένη με τους σκοπούς στους οποίους υπάγεται η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, και οι ίδιοι οι σκοποί είναι διαφορετικοί και σύνθετοι, έτσι ώστε να αμφιβάλλουμε συχνά αν έχουμε απομονώσει τις σημαντικές μεταβλητές. Είναι γνωστή η δυσκολία να εκφραστούν ποσοτικά οι αξιολογικές κρίσεις ∙ οι ανθρώπινες προτιμήσεις δεν ακολουθούν πάντα τα αυστηρά κριτήρια που υποθέτει το πρότυπο ορθολογικότητας των οικονομολόγων. [. . .]. Η φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών . .είναι πολύ λιγότερο ανεπτυγμένη από τη φιλοσοφία των φυσικών επιστημών. Η μικρότερη ανάπτυξη αυτού του πεδίου οφείλεται εν μέρει στο ότι δεν έχει δεχθεί την απαιτούμενη προσοχή από τους φιλοσόφους. . . .».
> Σε όλα τα κεφάλαια που ανέφερα παραπάνω περιληπτικά δεν επισήμανα κάποιον άλλον τύπο συλλογισμού που να διαχωρίζεται από τους μέχρι σήμερα γνωστούς. Φυσικά, ίσως να υπάρχει ιδιαίτερα στα κεφάλαια όπου εισχωρούν τα μαθηματικά, όπου απαιτούνται μαθηματικές γνώσεις για να προσδιορίσεις τέτοιους συλλογισμούς και να τους καταχωρήσεις σε ένα μπλοκ όπως το παρόν.
>> Δ) Επαγωγή με απαρίθμηση
-Υποθέστε ότι έχουμε ένα πολύ μεγάλο δοχείο που περιέχει ένα πολύ μεγάλο αριθμό σφαιριδίων, που γνωρίζουμε από πριν ότι είναι τριών χρωμάτων, ή κόκκινα ή μπλε ή κίτρινα. Όμως δεν ξέρουμε εκ των προτέρων ποια είναι η αναλογία των σφαιριδίων μέσα στο δοχείο. Προσπαθούμε να την μάθουμε τραβώντας τυχαία δείγματα.
- Αν το ποσοστό στο δείγμα που θα τραβήξουμε είναι 30% κόκκινα υποθέτουμε ότι αυτή θα είναι η αναλογία και στα υπόλοιπα σφαιρίδια που περιέχει το δοχείο.
- Ο τρόπος της επαγωγής με απαρίθμηση αν χρησιμοποιηθεί με επιμονή με όλο και μεγαλύτερα δείγματα, οφείλει τελικά να δώσει συμπεράσματα που θα είναι κατά προσέγγιση σωστά. (Με άλλα λόγια, όσα περισσότερα δείγματα τραβήξουμε και όσο μεγαλύτερα είναι αυτά, τόσο και θα μας δείχνουν την πιο επακριβή αναλογία).
Παρατηρήσεις μου: 1) Το βιβλίο των 9 σοφών* αναφέρει τη συναγωγή συμπεράσματος με τη μέθοδο αυτή για να την αντιπαραβάλει με άλλες μεθόδους, με την επαγωγική διαίσθηση και τα παρακλάδια της, πχ τον a priori τρόπο.
2) Ο τρόπος αυτός «επαγωγή με απαρίθμηση» είναι σε όλους μας γνωστός ως μέθοδος με τη λήψη δειγμάτων, ως δειγματοληψία, πχ σε βουλευτικές εκλογές. Απλώς τονίζει από τη διαδικασία την «καταμέτρηση», ενώ ο όρος δειγματοληψία τονίζει από τη διαδικασία την έννοια «δείγμα».
3) {Με την έννοια δείγμα, ασχολούμαι στο μπλοκ μου Λογική (Logic , όπου το διαχωρίζω σε φανερό δείγμα που είναι αυτό που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες, πχ στη δειγματοληψία στις βουλευτικές εκλογές, στα εργαστήρια με πειραματόζωα κλπ, και σε αφανές δείγμα που χρησιμοποιούμε όλοι μας όταν μιλάμε ως κοινοί άνθρωποι για κοινωνικά θέματα και συμπεριφορές και βγάζουμε συμπεράσματα, που είναι, βέβαια, επαγωγικά}.
> Στη συνέχεια το βιβλίο ασχολείται με τη Μαθηματική Θεωρία των Πιθανοτήτων, με το νόημα των πιθανοτήτων και τις ερμηνείες του – θεωρίες για την ερμηνεία του νοήματος, όπου αναφέρει και θέματα που αφορούν τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (προτασιακή λογική, ποσοδείκτες: καθολικός, υπαρκτικός), με τη Μπεϊζιανή ανάλυση της επικύρωσης και με κριτικές που υπάρχουν γι’ αυτήν. Φυσικά το βιβλίο δεν τελειώνει εδώ, αλλά συνεχίζει και εξετάζει ένα σωρό παλιά και κυρίως νεότερα προβλήματα, θεωρίες και κριτικές που αφορούν τη φιλοσοφία. Γενικά, αυτά που αναφέρει αφορούν τις περισσότερες επιστήμες μέχρι και την επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών.
> Το βιβλίο τελειώνει με ένα κεφάλαιο με τίτλο «Φιλοσοφία των Κοινωνικών Επιστημών» και με ένα συμπέρασμα, από το οποίο επιλέγω να σημειώσω τα ακόλουθα: «Στις κοινωνικές επιστήμες δεν είμαστε ποτέ τόσο σίγουροι όσο στις φυσικές επιστήμες ότι αυτό που υπολογίζουμε ή μετράμε είναι και το ουσιώδες για την κατανόηση του αντικειμένου . Η επιλογή μεταβλητών είναι στενά συνδεδεμένη με τους σκοπούς στους οποίους υπάγεται η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, και οι ίδιοι οι σκοποί είναι διαφορετικοί και σύνθετοι, έτσι ώστε να αμφιβάλλουμε συχνά αν έχουμε απομονώσει τις σημαντικές μεταβλητές. Είναι γνωστή η δυσκολία να εκφραστούν ποσοτικά οι αξιολογικές κρίσεις ∙ οι ανθρώπινες προτιμήσεις δεν ακολουθούν πάντα τα αυστηρά κριτήρια που υποθέτει το πρότυπο ορθολογικότητας των οικονομολόγων. [. . .]. Η φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών . .είναι πολύ λιγότερο ανεπτυγμένη από τη φιλοσοφία των φυσικών επιστημών. Η μικρότερη ανάπτυξη αυτού του πεδίου οφείλεται εν μέρει στο ότι δεν έχει δεχθεί την απαιτούμενη προσοχή από τους φιλοσόφους. . . .».
> Σε όλα τα κεφάλαια που ανέφερα παραπάνω περιληπτικά δεν επισήμανα κάποιον άλλον τύπο συλλογισμού που να διαχωρίζεται από τους μέχρι σήμερα γνωστούς. Φυσικά, ίσως να υπάρχει ιδιαίτερα στα κεφάλαια όπου εισχωρούν τα μαθηματικά, όπου απαιτούνται μαθηματικές γνώσεις για να προσδιορίσεις τέτοιους συλλογισμούς και να τους καταχωρήσεις σε ένα μπλοκ όπως το παρόν.
Ε) ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ:
,- Το βιβλίο των 9 φιλοσόφων σε πολλά κεφάλαια μιλάει «για επιστημονική εξήγηση», στη σελίδα όμως 36 αναφέρει ότι «σύμφωνα με την καθιερωμένη άποψη οι επιστημονικές εξηγήσεις είναι επιχειρήματα».
(Και επειδή επιχείρημα = συλλογισμός, άρα το βιβλίο στην ουσία λέει ότι οι επιστημονικές εξηγήσεις είναι συλλογισμοί).
,-Η επιστημονική γλώσσα περιέχει δυο ειδών όρους, δύο ειδών λεξιλόγια: Ένα παρατηρησιακό λεξιλόγιο, το οποίο αναφέρεται σε ό,τι μπορούμε να παρατηρήσουμε (δέντρο, πράσινο, μαλακό, «είναι ψηλότερο από. . » κλπ). Και ένα θεωρητικό λεξιλόγιο, που αναφέρεται σε ό,τι δεν μπορούμε να παρατηρήσουμε με τις αισθήσεις μας άμεσα (μικρόβιο, κουάρκ, ιονισμένο, «ιονικά φορτισμένο» κλπ). Η διάκριση αυτή είναι χρήσιμη όχι όμως και αρκετά ξεκάθαρη.
,-Η επιστήμη με τους διάφορους κλάδους της και παρατηρεί, και προβλέπει (πχ η φυσική το σβήσιμο του ήλιου στο πολύ μακρινό μέλλον), και μας δίνει τη δυνατότητα γνώσης γεγονότων του παρελθόντος (πχ αρχαιολογία, ιστορία, παλαιοντολογία κλπ) όπως και γνώσης άλλων περιοχών του σύμπαντος (κοσμολογία, αστρολογία, αστρονομία, κλπ).
- Ο όρος υπόθεση μπορεί να χρησιμοποιείται σε κάθε περίπτωση πρότασης που καλείται (σ. σ. που πρέπει) να αποτιμηθεί βάσει των συνεπειών της. Αν αποδειχθεί ότι μια συνέπεια είναι αληθής, τότε επικυρώνει την υπόθεση κατά έναν ορισμένο βαθμό. Αν αποδειχθεί ότι είναι ψευδής, τότε αντικρούει την υπόθεση.
,- (σελ 76) Υπάρχουν τεκμήρια δυο τύπων, τα οποία αντιστοιχούν σε δυο ειδών επιχειρήματα, στα παραγωγικά και στα επαγωγικά. Λέγοντας ότι μια πρόταση στηρίζεται σε τεκμήρια παραγωγικού είδους, εννοούμε ότι αυτή μπορεί να συναχθεί παραγωγικά από προτάσεις που είμαστε πρόθυμοι να αποδεχθούμε.
Αν για παράδειγμα αποδεχθούμε τα αξιώματα της Ευκλείδειας Γεωμετρίας, τότε μας επιτρέπεται να αποδεχθούμε το Πυθαγόρειο θεώρημα, γιατί τούτο παράγεται από αυτά. Αν αποδεχθούμε τον τεράστιο όγκο των εμπειρικών τεκμηρίων που έχουμε στη διάθεσή μας, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αποδεχθούμε το νόμο της διατήρησης της στροφορμής. Τούτο το τεκμήριο στηρίζει επαγωγικά τον ισχυρισμό ότι η στροφορμή διατηρείται πάντοτε και, ως εκ τούτου, θα εξακολουθήσει να διατηρείται αύριο, μεθαύριο κοκ. Το να διερωτόμαστε κατά το πνεύμα του Χιουμ, αν είναι δικαιολογημένο να πιστεύουμε ότι η στροφορμή θα διατηρείται και αύριο, είναι σαν να διερωτόμαστε αν είναι λογικό να βασίζουμε τις πεποιθήσεις μας στα διαθέσιμα τεκμήρια, τα οποία σε τούτη την περίπτωση είναι εξ επαγωγής . . . σαν να διερωτόμαστε αν είναι λογικό να είμαστε λογικοί.
(Παρατήρησή μου: Το ίδιο συμβαίνει και με την πρόταση «όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί», προέρχεται από τον τεράστιο όγκο εμπειρικών τεκμηρίων, από τα δισεκατομμύρια περιπτώσεις, που έχουμε στη διάθεσή μας. Την αποδεχόμαστε λοιπόν, και την θεωρούμε ως αυταπόδεικτη αλήθεια. Οπότε την χρησιμοποιούμε ως προκείμενη, πχ. στον συλλογισμό «όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί, ο Σωκράτης ήταν άνθρωπος, άρα ήταν θνητός», συλλογισμό που τον θεωρούμε παραγωγικό. Με την ευκαιρία να πω ακόμα, ότι κατά την άποψή μου, μάλλον και πάρα πολλών άλλων, γεννιόμαστε χωρίς να έχουμε στο νου μας κανένα συμπέρασμα/ καμία πρόταση από παραγωγή, παρά μόνον τον μηχανισμό να σκεφτόμαστε, να συγκεντρώνουμε από παρατηρήσεις, από όσα μας λένε οι γύρω μας, και από όσα διαβάζουμε, τεκμήρια και με αυτά να κάνουμε συλλογισμούς στην αρχή μάλλον επαγωγικούς και αμέσως μετά και παραγωγικούς).
* Οι εννέα φιλόσοφοι του Πανεπιστήμιου Πίτσμπουργκ είναι οι: Merrilee H. Salmon, John Earman, Clark Glymoyr, James G. Lennox, Peter Machamer, J. E. McGuire, John D. Norton, Wesley C. Salmon, Kenneth E. Schaffner. Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου τους είναι : Introduction to the Pfilosophy of Science, 1992. Η έκδοσή του στα ελληνικά γίνηκε από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης το 1998, με επανεκδόσεις το 1999 και 2001. Η απόδοση στα ελληνικά από τα αγγλικά γίνηκε από τους Πάνο Θεοδώρου, Κώστα Παγωνδιώτη, Γεώργιο Φουρτούνη, με επιστημονική επιμέλεια από τον Αριστείδη
Μπαλτά.
** Για την υποθετικοπαραγωγική μέθοδο, που την είχα βρει αρχικά στο βιβλίο των 9 φιλοσόφων του Πίτσμπουργκ, είχα σημειώσει τα εξής:
Μπαλτά.
** Για την υποθετικοπαραγωγική μέθοδο, που την είχα βρει αρχικά στο βιβλίο των 9 φιλοσόφων του Πίτσμπουργκ, είχα σημειώσει τα εξής:
Παράδειγμα συλλογισμού με την υποθετικό-παραγωγική μέθοδο:
,-Το παράδειγμα που παραθέτει το βιβλίου είναι κατά διασκευή μου το εξής:
Είναι γνωστό ότι η πίεση ενός αερίου υπό σταθερή θερμοκρασία είναι αντιστρόφως ανάλογη του όγκου του (νόμος του Μπόιλ)
Θέλω να δω τι θα γίνει εάν διπλασιάσω την πίεση, διατηρώντας σταθερή τη θερμοκρασία./ (συνέπεια) ο όγκος μειώνεται στο μισό.
Σχόλιά μου:
α) Η πρώτη προκείμενη είναι αληθής και είναι κανόνας (=φυσικός νόμος). Η δεύτερη κατά το πρώτο της σκέλος είναι υποθετική και κατά το σύνολό της επίσης αληθής. Το συμπέρασμα είναι σύμφωνο με το νόμο του Μπόιλ, επιβεβαιώνει δηλαδή τον νόμο αυτόν.
β) Το παράδειγμα το διασκεύασα για να απλουστεύσω την υποθετικο-παραγωγική μέθοδο, μια και στην κανονική του μορφή είναι για μελέτη από τους επιστήμονες των θετικών κλάδων.
Στο βιβλίο παρατίθεται ως εξής:
(Προκείμενες) : Η πίεση ενός αερίου, υπό σταθερή θερμοκρασία, είναι αντιστρόφως ανάλογη του όγκου του (νόμος του Μπόιλ).
Ο αρχικός όγκος του αερίου είναι 1 κυβικό μέτρο .
Η αρχική πίεση είναι 1 ατμόσφαιρα.
Η πίεση αυξήθηκε σε 2 ατμόσφαιρες.
Η θερμοκρασία παραμένει σταθερή.
(Συμπέρασμα) Ο όγκος μειώνεται σε ½ κυβικό μέτρο.
Παραδείγματα από την κοινωνική ζωή:
1) ένα άτομο θέλει να δει τι θα γίνει αν αλλάξει τη συμπεριφορά του για ένα μήνα, πχ από ήπιος να γίνει θρασύς > παρατηρεί τότε ότι οι γνωστοί του δείχνουν να τον σέβονται γιατί τον φοβούνται και γιατί δεν θέλουν να μπλέκουν σε καυγάδες > καταλήγει στο συμπέρασμα ότι καλύτερα θρασύς παρά ήπιος (> και αλλάζει τη συμπεριφορά του).
1) ένα άτομο θέλει να δει τι θα γίνει αν αλλάξει τη συμπεριφορά του για ένα μήνα, πχ από ήπιος να γίνει θρασύς > παρατηρεί τότε ότι οι γνωστοί του δείχνουν να τον σέβονται γιατί τον φοβούνται και γιατί δεν θέλουν να μπλέκουν σε καυγάδες > καταλήγει στο συμπέρασμα ότι καλύτερα θρασύς παρά ήπιος (> και αλλάζει τη συμπεριφορά του).
, 2) Ή αντίστροφα: ένας θρασύς αλλάζει τη συμπεριφορά του και αντιμετωπίζει τους φίλους του με ηπιότητα και με κατανόηση> παρατηρεί τότε ότι οι γνωστοί του τον εκτιμούν πραγματικά> και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι καλύτερα να αντιμετωπίζει τους άλλους με αυτόν τον τρόπο, παρά με θρασύτητα.
Σχόλιό μου: Νομίζω ότι η υποθετικοπαραγωγική μέθοδος αφορά και τα κοινωνικά θέματα και συμπεριφορές.
9/3/2012- ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ:
1β) Στις ομάδες που πρεσβεύουν τη δύναμη υπάρχει ο κανόνας "καλύτερα να σε φοβούνται παρά να σε εκτιμούν"/ ο Χ αλλάζει τη συμπεριφορά του για ένα μήνα και συμπεριφέρεται με θρασύτητα/ παρατηρεί τότε ότι οι γνωστοί του δείχνουν να τον σέβονται γιατί τον φοβούνται και γιατί δεν θέλουν να μπλέκουν σε καυγάδες > καταλήγει στο συμπέρασμα ότι καλύτερα θρασύς παρά ήπιος (> και αλλάζει τη συμπεριφορά του).
2β) Ή αντίστροφα: ο Χ θρασύς, θέλοντας να ελέγξει τον ηθικοπλαστικό κοινωνικό κανόνα "θα είσαι πιο ευτυχής αν σε εκτιμούν παρά αν σε φοβούνται"/ αλλάζει τη συμπεριφορά του και αντιμετωπίζει τους γνωστούς του του με ηπιότητα και με κατανόηση/ > παρατηρεί τότε ότι οι γνωστοί του τον εκτιμούν πραγματικά> και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι καλύτερα να αντιμετωπίζει τους άλλους με αυτόν τον τρόπο, παρά με θρασύτητα.
Παρατήρηση: Στα παραδείγματα 1β και 2β εισάγω ως προκείμενη κοινωνικό κανόνα, ώστε να φαίνεται καθαρά ότι μιλάμε για συλλογισμό με την υποθετικο-παραγωγική μέθοδο. Γιατί η ιδιαιτερότητα της μεθόδου αυτής είναι ότι η βασική της προκείμενη είναι φυσικός νόμος, ή κοινωνικός κανόνας.
9/3/2012- ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ:
1β) Στις ομάδες που πρεσβεύουν τη δύναμη υπάρχει ο κανόνας "καλύτερα να σε φοβούνται παρά να σε εκτιμούν"/ ο Χ αλλάζει τη συμπεριφορά του για ένα μήνα και συμπεριφέρεται με θρασύτητα/ παρατηρεί τότε ότι οι γνωστοί του δείχνουν να τον σέβονται γιατί τον φοβούνται και γιατί δεν θέλουν να μπλέκουν σε καυγάδες > καταλήγει στο συμπέρασμα ότι καλύτερα θρασύς παρά ήπιος (> και αλλάζει τη συμπεριφορά του).
2β) Ή αντίστροφα: ο Χ θρασύς, θέλοντας να ελέγξει τον ηθικοπλαστικό κοινωνικό κανόνα "θα είσαι πιο ευτυχής αν σε εκτιμούν παρά αν σε φοβούνται"/ αλλάζει τη συμπεριφορά του και αντιμετωπίζει τους γνωστούς του του με ηπιότητα και με κατανόηση/ > παρατηρεί τότε ότι οι γνωστοί του τον εκτιμούν πραγματικά> και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι καλύτερα να αντιμετωπίζει τους άλλους με αυτόν τον τρόπο, παρά με θρασύτητα.
Παρατήρηση: Στα παραδείγματα 1β και 2β εισάγω ως προκείμενη κοινωνικό κανόνα, ώστε να φαίνεται καθαρά ότι μιλάμε για συλλογισμό με την υποθετικο-παραγωγική μέθοδο. Γιατί η ιδιαιτερότητα της μεθόδου αυτής είναι ότι η βασική της προκείμενη είναι φυσικός νόμος, ή κοινωνικός κανόνας.
Τα ιστολόγιά μου
- Έκθεση Λυκείου (από τον Δ. Τσαμαρδίνο, Θεσσαλονίκη) = για μαθητές
- Μαθήματα για την έκθεση λυκείου = για μαθητές
- Έκθεση Λυκείου, θέματα και σκέψεις = για μαθητές
- Συλλογισμοί
- Συλλογισμοί και είδη παραγράφων
- ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
- ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ (Δομή) ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
- Κειμενικά είδη
- Προβληματισμοί φιλολόγων για το συλλογισμό κλπ
- Παραγωγή κειμένου, Λαθεμένη θεωρία
- A paragraph (η αριστοτελική άποψη)
- Λογική (Logic)
- Αιτίες, αναγκαίες και επαρκείς
