-Υπάρχει στα σχολικά βιβλία για το λύκειο μια ασάφεια. Σε ορισμένα σημεία τους μιλάνε για συλλογισμό με αναλογία και σε άλλα για επαγωγικό συλλογισμό με αναλογία, σαν να πρόκειται για δυο διαφορετικά είδη συλλογισμών. Οι ειδικοί όμως όπως είδαμε (Παπανούτσος, Καργόπουλος) μιλάνε για ένα και μόνο είδος, για επαγωγικό συλλογισμό με αναλογία. Έτσι όπως και αν ονομάσουμε έναν τέτοιο συλλογισμό, θα πρόκειται για το ίδιο είδος, για επαγωγικό συλλογισμό με αναλογία.
-Ο συλλογισμός αυτός μπορεί να προέρχεται από κυριολεκτική ή από μεταφορική αναλογία. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση θα έχουμε σύγκριση δυο ή περισσότερων πραγμάτων όμοιων σε ένα ή περισσότερα σημεία τους, ή που τα θεωρούμε όμοια σε ένα ή περισσότερα σημεία τους, και συμπεραίνουμε (=πιθανολογούμε) ότι θα μοιάζουν και σε ένα άλλο σημείο που ενδιαφερόμαστε να μοιάζουν. Οι ειδικοί μιλάνε για ασθενείς διαλογισμούς με αναλογία, αλλά όπως είδαμε σε προηγούμενη ανάρτηση, τονίζουνε ότι υπάρχουν και ισχυροί αναλογικοί συλλογισμοί.
- Τα βασικά σχήματα του (κυριολεκτικού) αναλογικού συλλογισμού είναι:
1) "Τα α και β έχουν κοινή ιδιότητα Ι / το α έχει επί πλέον και την ιδιότητα ΙΙ, άρα είναι πιθανό το β να έχει και την ιδιότητα ΙΙ.
2) ‘’Τα α, β, γ και το Δ έχουν τις ιδιότητες Ι και ΙΙ
-Τα α, β, γ έχουν την ιδιότητα ΙΙΙ.
-Γι' αυτό, είναι πιθανό και το Δ να έχει την ιδιότητα ΙΙΙ.
ΠΡΟΣΟΧΗ (προσθήκη 21/5/2018) : Δεν αναφέρω παραπάνω το βασικό σχήμα του μεταφορικού αναλογικού συλλογισμού που είναι το Α έχει τις τάδε ιδιότητες, το Β έχει τις ίδιες ιδιότητες, άρα το Β είναι σαν το Α. Για πιο πληρέστερη θεώρηση των αναλογικών συλλογισμών βλέπε τη 10η ανάρτησή μου - εκεί μιλάω πιο ενδελεχώς για τους κυριολεκτικούς αναλογικούς συλλογισμούς και για τους μεταφορικούς αναλογικούς συλλογισμούς.
- ΠΩΣ ΞΕΧΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥΣ
-Α) Αυτό βέβαια είναι ένα πρόβλημα που αφορά όλους μας μια και εκπέμπουμε συλλογισμούς ή δεχόμαστε συλλογισμούς από άλλους, και φυσικά αφορά και τους φιλόλογους καθηγητές που διδάσκουν αυτά τα θέματα στο λύκειο όπως και τους μαθητές που καλούνται να λύσουν σχετικές ασκήσεις..
- Υπάρχει από παλιά ή άποψη «οδηγός» ότι η παραγωγή πηγαίνει από το γενικό στο ειδικό, και η επαγωγή αντίστροφα από το ειδικό στο γενικό. Οι ειδικοί (Καργόπουλος και οι 9 φιλόσοφοι του Πανεπιστημίου Πίτσμπουγκ, που μεταφέρουν στα βιβλία τους τόσο δικές τους απόψεις όσο και άλλων φιλοσόφων) δεν τη θεωρούν πλέον σωστή αυτή την οδηγία και θέτουν άλλες σκέψεις, άλλα κριτήρια, τέσσερα στον αριθμό, σαν οδηγούς για να ξεχωρίζουμε τους παραγωγικούς από τους επαγωγικούς συλλογισμούς, ή το αντίστροφο. Αυτά είναι τα εξής:
1, Η παραγωγή βεβαιώνει ενώ η επαγωγή πιθανολογεί.
2, Στην παραγωγή από αληθείς προκείμενες προκύπτει αληθές συμπέρασμα, ενώ στην επαγωγή από αληθείς προκείμενες μπορεί να προκύψει λανθασμένο/ψευδές συμπέρασμα.
3, Το συμπέρασμα στην παραγωγή δεν περιέχει νέα γνώση, απλά βεβαιώνει τη γνώση που περιέχεται στις προκείμενες, ενώ το συμπέρασμα στην επαγωγή έστω πιθανολογικά περιέχει περισσότερη γνώση από εκείνη που περιέχουν οι προκείμενες (= η παραγωγή δεν ενισχύει και δεν προσθέτει περισσότερη γνώση από όση αναφέρεται στις προκείμενες, ενώ η επαγωγή ενισχύει τη γνώση προσθέτοντας περισσότερη από όση περιέχεται στις προκείμενες).
4, Το συμπέρασμα στην παραγωγή αν διατηρηθούν οι αρχικές προκείμενες από τις οποίες προήλθε, δεν αλλάζει και παραμένει αλώβητο όσες νέες και σχετικές βέβαια, προκείμενες και αν προστεθούν, ενώ το συμπέρασμα στην επαγωγή έστω και αν διατηρηθούν οι αρχικές προκείμενες πάντα υπάρχει κίνδυνος να περιορισθεί κατά την ισχύ του ή ακόμα και να εκμηδενιστεί από μια νέα προκείμενη (= πάντα υπάρχει περίπτωση να μη παραμείνει αλώβητο).
ΣΧΟΛΙΟ: Την παλιά οδηγό άποψη οι ειδικοί την απορρίπτουν γιατί έχουν διαπιστώσει ότι και η επαγωγή πηγαίνει σε ορισμένες περιπτώσεις από το γενικό στο ειδικό (βλέπε πχ στην 3η ανάρτηση την υποκατηγορία ‘’Επαγωγή από όλο σε δείγμα’’) και η παραγωγή από το ειδικό στο γενικό (όπως στη λεγόμενη γενίκευση του υπαρξιακού ποσοδείκτη).
- Κατά τη γνώμη μου μπορεί η παλιά αυτή άποψη να χρησιμοποιηθεί παράλληλα όμως με τις νέες οδηγίες, πχ να δούμε και το εάν το συμπέρασμα με την προσθήκη μιας νέας προκείμενης θα παραμείνει αλώβητο ή όχι, αν το συμπέρασμα περιέχει περισσότερη γνώση από όση οι προκείμενες ή όχι, κτλ.
Β) ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ ΜΕ ΔΕΙΓΜΑ: Για να διαπιστώσουμε αν ένας συλλογισμός είναι επαγωγικός ή όχι μπορούμε σε πολλές περιπτώσεις να χρησιμοποιήσουμε και την έννοια του δείγματος, παράλληλα πάντα και με τις άλλες οδηγίες. Να ελέγξουμε δηλαδή αν το συμπέρασμα προέρχεται από «ένα όλο» ή από δείγμα του όλου. Αν στηρίζεται σε «όλον», τότε έχουμε συνήθως παραγωγή, αν αντίθετα στηρίζεται σε δείγμα, τότε έχουμε συνήθως επαγωγή./ Πρέπει επίσης να προσέξουμε γιατί πολλές φορές η διατύπωση στον συλλογισμό, ιδίως για κοινωνικά θέματα, κρύβει ότι έχουμε δείγμα και παρουσιάζει τις προκείμενες και το συμπέρασμα σαν να προέρχονται από το «όλον» και όχι από δείγμα. Θέλω δηλαδή να πω, ότι πολλές φορές ο συντάκτης ενός συλλογισμού χρησιμοποιεί ένα αφανές δείγμα που αποτελείται από τον εαυτό του και από όσους θεωρεί ότι πρεσβεύουν τα ίδια με αυτόν και παρουσιάζει τον συλλογισμό του ως προερχόμενο από "όλους", ως παραγωγικό. Πχ «είπαν –και είναι σωστό- ότι η φιλία ενώνει τους λαούς . .», όπου έχουμε τη χρησιμοποίηση αφανούς δείγματος και επαγωγικό συλλογισμό γιατί μπορείς να προσθέσεις την άποψη ότι "άλλοι υποστηρίζουν ότι το συμφέρον ενώνει ή χωρίζει τους λαούς, οπότε η ισχύς του συμπεράσματος ''η φιλία ενώνει τους λαούς'', περιορίζεται.
Γ) ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΛΟΓΙΣΜΟΥΣ
- Η γνώση τους μας βοηθάει να κατατάξουμε έναν επαγωγικό ‘’κατασκεύασμα’’ είτε στους επαγωγικούς συλλογισμούς είτε στους επαγωγικούς παραλογισμούς. Οι ειδικοί μιλάνε για τρία είδη παραλογισμών:
1-Ο παραλογισμός ανεπαρκών στατιστικών στοιχείων: Είναι αυτός που στηρίζεται σε μικρό δείγμα. Σ’ αυτόν υπάγεται και η εσφαλμένη γενίκευση, όπου το δείγμα σε σχέση με τον πληθυσμό, είναι ασήμαντο.
2-Ο Παραλογισμός των βεβιασμένων στατιστικών στοιχείων: όπου το δείγμα δεν είναι επιλεγμένο στην τύχη.
3- Ο Παραλογισμός που είναι στον αντίποδα της αναφοράς στην αυθεντία. Σ’ αυτόν συμπεραίνουμε ότι μια πρόταση είναι ψευδής ή αληθής επειδή προέρχεται από κάποιο πρόσωπο για το οποίο ισχύουν ορισμένα στοιχεία. Πχ ότι "ανακάλυψε τη θεωρία του σε μισή ώρα άρα η θεωρία του είναι ψευδής", ενώ είναι δυνατό να είναι αληθής. Ή ότι "η θεωρία του είναι σωστή γιατί την επεξεργάστηκε είκοσι χρόνια", ενώ μπορεί να μην είναι σωστή παρά τα είκοσι χρόνια επεξεργασίας της. Πιο επικίνδυνες περιπτώσεις είναι όταν μια θεωρία απορρίπτεται με το αιτιολογικό ότι αυτός που την προτείνει είναι της τάδε ιδεολογίας, ή όταν την ηθική θεωρία που προτείνει κάποιος την απορρίπτουμε επειδή ο ίδιος είναι ανήθικος, κτλ.
4- Στις παραπάνω περιπτώσεις θα προσθέσω ως 4η και την περίπτωση που βγάζεις συμπέρασμα από μια ή περισσότερες αιτίες που ούτε αναγκαίες είναι ούτε επαρκείς.
ΔΥΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
-Με τη βοήθεια των όσων λένε οι ειδικοί για τους παραλογισμούς τα παρακάτω κατασκευάσματα θα τα κατατάξω στους επαγωγικούς παραλογισμούς και όχι στους επαγωγικούς συλλογισμούς:
α) «Οι Γάλλοι είναι αγενείς. Στο περσινό μου ταξίδι στο Παρίσι ένας τελωνειακός υπάλληλος μου φέρθηκε αγενέστατα»= από ένα ελάχιστο δείγμα, από έναν και μόνο Γάλλο που σου φέρθηκε με αγένεια, δεν μπορείς να καταλήξεις στο συμπέρασμα ότι 60 εκατομμύρια Γάλλοι είναι αγενείς= παραλογίζεσαι.
β) «Σήμερα η μέρα μου δεν πήγε καθόλου καλά, αλλά ήταν επόμενο αφού το πρωί πέρασε από μπροστά μου μια μαύρη γάτα» = δεν μπορείς να επικαλείσαι μια τέτοια γελοία αιτία που δεν πήγε η μέρα σου καλά = παραλογίζεσαι, πρέπει να ψάξεις να βρεις μια ή περισσότερες ουσιαστικές αιτίες.
=======
Τα ιστολόγιά μου
- Έκθεση Λυκείου (από τον Δ. Τσαμαρδίνο, Θεσσαλονίκη) = για μαθητές
- Έκθεση Λυκείου, θέματα και σκέψεις = για μαθητές
- Μαθήματα για την έκθεση λυκείου = για μαθητές
- Συλλογισμοί
- Συλλογισμοί και είδη παραγράφων
- ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
- ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ (Δομή) ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
- Κειμενικά είδη
- Προβληματισμοί φιλολόγων για το συλλογισμό κλπ
- Παραγωγή κειμένου, Λαθεμένη θεωρία
- A paragraph (η αριστοτελική άποψη)
- Λογική 2 (Logic 2)
- Αιτίες, αναγκαίες και επαρκείς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου