Συλλογισμοί - τα νεότερα της θεωρίας: 2014

>> Δημοσιεύω παρακάτω τα πορίσματα από τις τελευταίες έρευνές μου. Τα πορίσματα αυτά συμπληρώνουν όσα κατά καιρούς είπα για τους αναλογικούς επαγωγικούς συλλογισμούς:
-Στον τομέα του συλλογισμού αναλογία σημαίνει ή α) ότι συγκρίνουμε δυο όμοια πράγματα (πρόσωπα, αντικείμενα, καταστάσεις, γεγονότα, κλπ) και βγάζουμε συμπέρασμα ότι το δεύτερο θα έχει πιθανόν και μια ακόμα ιδιότητα που δεν την έχει φανερά, αλλά την έχει φανερά το πρώτο, ή β) ότι συγκρίνουμε δυο πράγματα που έχουν πολλές κοινές ιδιότητες και χαρακτηριστικά και βγάζουμε το συμπέρασμα ότι το ένα πράγμα είναι σαν το άλλο. - Έχουμε δηλαδή, ως προς το τι συμπεραίνουμε, δυο είδη αναλογίας (σωστότερα αναλογικού συλλογισμού), Στην πρώτη περίπτωση κυριολεκτική αναλογία, ενώ στη δεύτερη μεταφορική. Και στις δυο περιπτώσεις καταλήγουμε σε πιθανολογικό συμπέρασμα. -

Μόνο όμως η κυριολεκτική αναλογία έχει συμπέρασμα χρήσιμο για παραπέρα έρευνα, ενώ το συμπέρασμα της μεταφορικής αναλογίας είναι πάντοτε το ίδιο, τελειώνει με το ότι το ένα πράγμα είναι σαν το άλλο και δεν μας χρησιμεύει σε παραπέρα έρευνα, άσχετα αν μας ενημερώνει για κάτι, ή μας συμβουλεύει ή μας προτρέπει.

Ι) ΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ: - Ο τύπος του μεταφορικού αναλογικού συλλογισμού είναι: Το α έχει τις ιδιότητες 1, 2, 3, . ./ Τις ίδιες ιδιότητες έχει και το β/ Άρα το β είναι σαν το α (εδώ μάλιστα υπάρχει πολλές φορές και αντιστροφή= άρα το α είναι σαν το β). >Παράδειγμα: «Το ποδόσφαιρο μάς διδάσκει την προσπάθεια, την τόλμη, την επιμονή για επιτυχές αποτέλεσμα. Τα ίδια μάς διδάσκει και η ζωή. Άρα το ποδόσφαιρο είναι μάλλον σαν τη ζωή». = μεταφορική αναλογία.
ΣΧΟΛΙΑ: 1) Στην μεταφορική αναλογία παραθέτουμε τις όμοιες ιδιότητες που έχουν δυο ανόμοια «πράγματα» και καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το ένα πράγμα είναι σαν το άλλο. 2) Κάθε μεταφορική αναλογία καταλήγει σε συμπέρασμα του τύπου «αυτό είναι σαν εκείνο ή το α είναι σαν το β». 2) Η μεταφορική αναλογία μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα κάποιες ιδιότητες του α ή του β «πράγματος». 3) Η μεταφορική αναλογία τελειώνει στο συμπέρασμα, ο ρόλος της τελειώνει εκεί, δεν μας ωθεί δηλαδή σε παραπέρα έρευνα, ούτε χρησιμοποιείται για πρόβλεψη, σε αντίθεση με την κυριολεκτική που μας ωθεί, που μας σπρώχνει σε παραπέρα έρευνα ή μας βοηθάει σε πρόβλεψη.

ΙΙ) ΟΙ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ: - Οι συνηθισμένοι τύποι του κυριολεκτικού αναλογικού συλλογισμού είναι:

1) "Τα α και β έχουν κοινή ιδιότητα Ι / το α έχει επί πλέον και την ιδιότητα Ι Ι, άρα είναι πιθανό το β να έχει και την ιδιότητα Ι Ι.

2) ‘’Τα α, β, γ και το Δ έχουν τις ιδιότητες Ι και Ι Ι -Τα α, β, γ έχουν την ιδιότητα Ι Ι Ι. -Άρα (ή γι' αυτό), είναι πιθανό και το Δ να έχει την ιδιότητα Ι Ι Ι.

3) - Πάντως όπως θα δούμε παρακάτω, ο κυριολεκτικός αναλογικός συλλογισμός μπορεί να διατυπωθεί και με άλλον τύπο συλλογισμού, ή και ως ενθύμημα. -
> Παράδειγμα για τον κυριολεκτικό αναλογικό συλλογισμό: «Στο χωριό μου υπάρχει στην πλατεία βρύση. Άρα πιθανόν να υπάρχει βρύση και στην πλατεία του χωριού που βρίσκομαι τώρα». = κυριολεκτική αναλογία.
ΣΧΟΛΙΟ: Ο συλλογισμός γίνηκε για να ερευνήσουμε «αν στο χωριό που βρίσκομαι τώρα υπάρχει βρύση», μας βοηθάει να προβλέψουμε. -Το ίδιο συμβαίνει και με τον συλλογισμό «στη γη υπάρχει ζωή γιατί υπάρχει νερό/ εάν υπάρχει και στον πλανήτη Άρη νερό, μάλλον θα υπάρχει και εκεί ζωή» > εδώ συγκρίνουμε δυο όμοια πράγματα, δυο πλανήτες, και ερευνούμε την υπόθεση ότι μπορεί και γιατί μπορεί να υπάρχει ζωή στον Άρη= κάνουμε μια πρόβλεψη.

->> Ως προς το βαθμό πιθανότητας να ισχύει το συμπέρασμα, οι αναλογικοί συλλογισμοί, ιδίως οι κυριολεκτικοί, χωρίζονται σε ασθενείς και σε ισχυρούς.
-> Ασθενείς αναλογίες Ασθενείς αναλογικοί συλλογισμοί θεωρούνται εκείνοι που το συμπέρασμά τους έχει μικρό σχετικά ποσοστό πιθανότητας να είναι σωστό, να επαληθευτεί.

-Τα παράδειγμα για τον πλανήτη Άρη είναι μάλλον ασθενής αναλογικός συλλογισμός .

- Μια ασθενής αναλογία είναι η εξής: Τα δέντρα έχουν κλαδιά- ο άνθρωπος έχει τα χέρια που είναι σαν κλαδιά- άρα ο άνθρωπος είναι σαν τα δέντρα.= Αυτός ο αναλογικός συλλογισμός είναι βέβαια μεταφορικός.

-> Ισχυρές αναλογίες -Ισχυρές αναλογίες (που η πιθανότητα δηλαδή το συμπέρασμά τους να βγει σωστό είναι μεγάλη) κρίνονται αυτές που στηρίζονται και σε κάποιες άλλες, μη ρητά αναφερόμενες, αλλά σημαντικές προκείμενες, πχ: 1) «Τα προβλήματα που παρουσιάζει το αυτοκίνητό σου πρέπει να προέρχονται από το ηλεκτρικό τους σύστημα, γιατί τα ίδια προβλήματα παρουσίασε και το δικό μου», είναι ισχυρός επαγωγικός αν στηρίζεται στις μη αναφερόμενες προκείμενες ότι «το δικό σου αυτοκίνητο είναι σαν το δικό μου, της ίδιας μάρκας, μοντέλου και της ίδιας χρονιάς». 2) «Ο Γιώργος, ο πατέρας του, ο θείος του και ο παππούς του τρώνε μόνο κρέας και τηγανητά φαγητά./ Ο πατέρας του Γιώργου, ο θείος του και ο παππούς του υπέφεραν από γαστρίτιδα μετά τα τριάντα. / Είναι πιθανό λοιπόν να υποφέρει και ο Γιώργος από γαστρίτιδα μετά τα τριάντα. = κυριολεκτική αναλογία. = Στο συλλογισμό αυτό υποβόσκει ως προκείμενη η αίτια της κληρονομικότητας.
-Ισχυρές αναλογίες γίνονται τόσο για ζητήματα γύρω από αντικείμενα που έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος (πχ για ζητήματα αυτοκινήτων, ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας κλπ) όσο και για φυσικά και κοινωνικά θέματα.

-> Αναλογία με συνήθη συλλογισμό Παράδειγμα αναλογίας με άλλη μορφή συλλογισμού (κείμενο από τα φροντιστήρια Καίσαρη, επιμέλεια της φιλολόγου Έλλης Θεοδωράτου) και σχόλιά μου: «Το Διαδίκτυο έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει μια δύναμη εκδημοκρατισμού, όπως ακριβώς και ο Τύπος. Βασικές λειτουργίες του τύπου είναι να πληροφορεί και να διαπαιδαγωγεί πολιτικά το κοινό. Αυτό επιτυγχάνεται με την ενημέρωση πάνω στα μεγάλα προβλήματα της επικαιρότητας και με την παράθεση και ερμηνεία των απόψεων κάθε κόμματος και κοινωνικής ομάδας. Εξάλλου ο τύπος αποτελεί βήμα διαλόγου, αφού ο αναγνώστης μπορεί να προβάλλει τη δική του άποψη. Με ανάλογο τρόπο λειτουργεί το Διαδίκτυο, που προσφέρει παρόμοιες δυνατότητες στους χρήστες του. Και στις δυο, λοιπόν, περιπτώσεις, η δημοκρατία ενισχύεται μέσω της πληροφόρησης και της ανταλλαγής απόψεων». ΣΧΟΛΙΑ: 1) Εδώ έχουμε ισχυρή αναλογία για την επιρροή προς εκδημοκρατισμό που μπορούν να ασκήσουν στον άνθρωπο δυο ανθρώπινα επιτεύγματα (τύπος-διαδίκτυο) και ο αναλογικός συλλογισμός διατυπώνεται ως κατηγορικός συλλογισμός, και πιο συγκεκριμένα ως γεωμετρικό επιχείρημα (συμπέρασμα/ προκείμενες/ επανάληψη του συμπεράσματος). 2) Έχουμε δηλαδή παρουσίαση της αναλογίας με άλλο τύπο συλλογισμού, ή μπορούμε να πούμε με συνδυασμό αναλογικού και άλλου τύπου συλλογισμού.
->> Αναλογικό ενθύμημα - Ο αναλογικός συλλογισμός μπορεί να εμφανιστεί και με τη μορφή ενθυμήματος (αναλογικό ενθύμημα). Παράδειγμα και σχόλια: - «Όπως τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και το τσιγάρο δημιουργούν εθισμό στο χρήστη, έτσι και η τηλεόραση μπορεί να γίνει επικίνδυνη συνήθεια...». ΣΧΟΛΙΑ: - Ο συλλογισμός (η παράγραφος) ξεκινάει με παρομοίωση, ενώ παραλείπεται η μείζονα προκείμενη «η τηλεόραση μοιάζει με τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και το τσιγάρο». Αν τη βάλουμε στο κείμενο, τότε φαίνεται καθαρά ότι έχουμε αναλογία : «Η τηλεόραση μοιάζει με τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και το τσιγάρο. Όπως τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και το τσιγάρο δημιουργούν εθισμό στο χρήστη, έτσι και η τηλεόραση μπορεί να γίνει επικίνδυνη συνήθεια». -Η αναλογία παρουσιάζεται εδώ με ένα τρόπο που μοιάζει το ενθύμημα. Όπως στο ενθύμημα αποκρύπτεται η μείζονα προκείμενη, έτσι και εδώ.

->>> Ανεστραμμένη αναλογία : Ο αναλογικός συλλογισμός μπορεί να εμφανιστεί και ανεστραμμένος, πχ: «Μπορούμε να παρομοιάσουμε τον ανθρώπινο οργανισμό με ένα εργοστάσιο. Όπως το εργοστάσιο χρειάζεται πρώτες ύλες και ενέργεια για την παραγωγή αγαθών, έτσι και οργανισμός μας έχει ανάγκη από οξυγόνο, πρωτεΐνες, υδατάνθρακες κτλ., προκειμένου να επιτελέσει τις λειτουργίες του». > Εδώ, αν αλλάξουμε τη διατύπωση χωρίς φυσικά να αλλάξουμε το νόημα των λεγομένων, πχ ''ο ανθρώπινος οργανισμός είναι ή μοιάζει με εργοστάσιο, κλπ '', έχουμε μεταφορική αναλογία.

Προσθήκη 24/4/2019: Αναλογικό συλλογισμό οποιασδήποτε μορφής, οποιοδήποτε είδους έχουμε όταν καταλήγουμε σε συμπέρασμα. Όταν οι προτάσεις μας είναι διατεταγμένες με μορφή συλλογισμού. Πολλές φορές ένα τέτοιο κείμενο, μια τέτοια παράγραφο που καταλήγει σε συμπέρασμα, την αναφέρουμε απλά ως αναλογία, αλλά δεν παύει να είναι αναλογικός συλλογισμός.
-Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που στην αναλογία δεν καταλήγουμε σε συμπέρασμα. Τότε έχουμε απλή αναλογία- ας την πούμε έτσι για να έχει ένα όνομα.

Διαβάζω λόγου χάρη στο Βικιλεξικό τα εξής παραδείγματα:

σχέση δύο ή περισσότερων μεγεθών μεταξύ τους, ο λόγος της τιμής ή του μεγέθους του ενός προς το άλλο, σε μια πραγματική ή υποθετική διαίρεση ή σε έναν άτυπο πολλαπλασιασμό
- Στην αστυφιλία η αναλογία του αστικού προς τον αγροτικό πληθυσμό μπορεί να είναι ακόμα και 2 προς 1 (δηλ. οι αστοί να είναι διπλάσιοι)
- Οι αναλογίες του ανθρώπινου σώματος (π.χ. το κεφάλι προς τα χέρια, τον κορμό, "το σώμα μαζί με τα πόδια είναι περίπου 5,5 κεφάλια")
- Πρέπει να τηρούνται οι αναλογίες διαφορετικά χαλάει η συνταγή
- Είναι
- Στην ταινία τηρούνται θαυμάσια οι αναλογίες μυστηρίου και δράσης
- Εξαιρετικό έργο στο είδος του, μου θύμιζε τον "Άρχοντα των Δαχτυλιδιών", τηρουμένων βέβαια των αναλογιών
ομοιότητα, παραλληλισμό
- Πολλοί διακρίνουν μια αναλογία ανάμεσα στην πτώχευση μιας χώρας και στην κήρυξη πολέμου εναντίον της
- Αναλογία νόμου και αναλογία δικαίου είναι νομικοί όροι, όπου εξαιτίας κάποιου κενού στη νομοθεσία (λείπει δηλαδή συγκεκριμένος νόμος που να προβλέπει το ειδικό εκδικαζόμενο ζήτημα), αναγκαστικά το δικαστήριο στηρίζεται αναλογικά σε άλλους νόμους που ρυθμίζουν συναφή ζητήματα λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές και τηρώντας αναλογία δικαίου
μέτρο, σύνεση, η τοποθέτηση ενός ζητήματος σε αντικειμενικές, πραγματικές διαστάσεις
- Έχασες κάθε αίσθηση του μέτρου και των αναλογιών. Πρέπει να ανακτήσεις την ψυχραιμία σου!
ως μέρος επιρρηματικής έκφρασης, στη φράση κατ' αναλογία, σημαινει:
α)αναλογικά, ανάλογα, σε ανάλογα ποσοστά, μέρη

Αντισυνταγματικές οι κατ' αναλογία προσλήψεις εκπαιδευτικών, 60% από ανέργους και 40% από αναπληρωτές με πείρα -με το σκεφτικό ότι ο αναλογικόςδιορισμός αντιτίθεται στις Συνταγματικές αρχές της ισότητας και της αξιοκρατίας.
β)ομοιότητα, μίμηση, κατά παρόμοιο τρόπο, ακολουθώντας κάτι ανάλογο, ταιριάζοντας με

Η φράση ντυμένος στην πένα μάλλον σχηματίστηκε κατ' αναλογία προς τη φράση ντυμένος στην τρίχα.

> Αλλά και στα μαθηματικά χρησιμοποιείται όπως βλέπω στο Βικιπαίδεια η λέξη αναλογία:

Στα μαθηματικά δυο μεγέθη καλούνται ανάλογα όταν οι τιμές τους του ενός είναι πολλαπλάσια των τιμών του άλλου, δηλαδή όταν οι αντίστοιχες τιμές των δύο μεγεθών έχουν σταθερό λόγο.